De overheid als chaosmachine

Dat gebrek aan orkestratie en ‘IT governance’ vormt een grote bedreiging voor onze veiligheid, onze privacy, de bescherming van onze intellectuele eigendommen en voor het functioneren van allerlei maatschappelijke activiteiten.

Gebrek aan regie leidt doorgaans tot toenemende complexiteit en daardoor tot sterk oplopende maar volstrekt overbodige transactiekosten. Wanneer niet adequaat wordt ingegrepen, ontstaat chaos. Waar in het bedrijfsleven doorgaans sprake is van een gezond streven naar operational excellence, is dat bij de overheid nauwelijks het geval. Elk van de bijna vierhonderd Nederlandse gemeenten heeft volledige vrijheid om de automatiseringssystemen te kiezen waarvan de gemeente vindt dat die het beste passen bij de lokale situatie. Van standaardisatie is geen sprake.

Die veel geroemde democratische keuzevrijheid heeft tot gevolg dat de kosten voor functionele veranderingen de pan uitrijzen, in het bijzonder nu in deze periode de gemeenten worden geconfronteerd met de uit de hand gelopen decentralisatie van de gezondheidszorg. Diezelfde Alleingang zien we ook in ziekenhuizen die natuurlijk (volgens hun eigen visie) allemaal uniek zijn en dus geen gebruik maken van gestandaardiseerde voorzieningen.

In geen enkele publieke sector is sprak van een strakke centrale regie om dergelijke uitwassen te voorkomen. Een uniform landelijk EPD is door de politiek afgeblazen. De politie worstelt nog altijd met de gevolgen van de idiote beslissing die een kwart eeuw geleden werd genomen om de politieregio’s volledig de vrije hand te geven bij de inrichting van hun informatiesystemen. De decentralisatie van de gezondheidszorg heeft er onder meer toe geleid dat zorgverleners individuele afspraken moeten maken met elk van de gemeenten waarin ze actief zijn. In de praktijk is dat vaak zo problematisch dat kleine zorgverleners, zoals artsen, zich gedwongen voelen om maar helemaal te stoppen met deze activiteiten.

Deze voorbeelden illustreren hoezeer de besluitvorming in Den Haag is losgezongen van de dagelijkse uitvoeringspraktijk. Den Haag bepaalt, en de lagere (semi-)overheidsorganen moeten maar zorgen dat het gaat werken. En als de transactiekosten onvermijdelijk exploderen – door gebrek aan standaardisatie en door het ontbreken van de zo noodzakelijke sectorbrede samenwerkingsverbanden – wordt er vervolgens bezuinigd op de dienstverlening zelf. Dat burgers zich daar terecht over opwinden, dringt zelden tot de Haagse kaasstolp door. Het wordt tijd dat Den Haag zich realiseert dat onze networked society alleen in goede banen kan worden geleid als de overheid zich als regisseur gaat opstellen. De markt kan het gewoon niet zelf.