Kiesraad en VNG willen stemtelsoftware steekproefsgewijs controleren

Tijdens de verkiezingen worden de op papier uitgebrachte stemmen in meerdere stappen geteld. Allereerst worden de stemmen in stembureaus geteld, wat handmatig door de leden van die stembureaus gedaan wordt. De uitkomst van die tellingen worden handmatig in een papieren proces-verbaal vastgelegd. Daarna wordt gebruikgemaakt van de zogenaamde 'Ondersteunende Software Verkiezingen', ofwel OSV2020. Die software wordt door de gemeente, de hoofdstembureaus en de Kiesraad gebruikt om de uitkomsten van de stembureaus bij elkaar op te tellen.

Hoewel OSV2020 in oktober nog getest is door Hackdefense, zijn er zorgen over de software. De Stichting Tegen Hackbare Verkiezingen zei in november dat de software kwetsbaar zou zijn voor hackaanvallen en manipulatie, omdat de computeroptellingen "niet handmatig of anderszins onafhankelijk van de software worden geverifieerd". Minister Ollongren vroeg in reactie daarop om een voorstel van de Kiesraad en VNG om die uitslag wel handmatig te controleren. 

Controle per steekproef

De twee partijen stellen nu voor om per gemeente apart een steekproef te doen van drie lijsten die gecontroleerd moeten worden. Welke lijsten er gecontroleerd moeten worden, bepaald de Kiesraad aan de hand van een trekking. "Op deze wijze is een grote variatie van de te onderzoeken lijsten gegarandeerd", aldus de organisaties. De lijstotalen van de getrokken partijen van alle stembureaus worden door de gemeente in een spreadsheet ingevoerd. Vervolgens worden de lijsten getotaliseerd en vergeleken met de optellingen uit OSV2020. 

De gemeenten maken van die uitkomsten een verslag aan de hand van een nog op te stelen controle-protocol. "Daarin staat onder andere hoe de controles uitgevoerd moeten worden, een beschrijving van wat onverklaarbare verschillen zijn, welke stappen in het geval van het constateren van onverklaarbare verschillen moeten worden genomen en een model waarin verslag van de bevindingen wordt gedaan." Alle verslagen worden naar de Kiesraad opgestuurd en door gemeenten op hun website gepubliceerd. 

De hoofdstembureaus voeren op eenzelfde manier controles uit op de gemeentelijke lijsttotalen en de Kiesraad weer op de lijsttotalen van de kieskringen. Daarbij worden geen steekproeven gedaan, maar worden alle lijsten gecontroleerd.

Onderzoek bij verschillen

Blijkt er ergens een onverklaarbaar verschil in te zitten in de totalen van één of meerdere stembureaus, dan wordt er een onderzoek ingesteld naar de oorzaak. "Dit kan tot gevolg hebben dat de verkiezingsuitslag niet tijdig kan worden vastgesteld."

Het controle-protocol en de voorbeeldspreadheet worden in de tweede helft van februari naar iedere gemeente gestuurd. Ook verstrekt de Kiesraad dan een opgave van de drie lijsten die gecontroleerd moeten worden. 

Overigens worden ook alle telbestanden die ontstaan door het gebruik van OSV door gemeenten openbaar gemaakt, zei minister Ollongren eerder al. Op die manier kan iedereen die dat wil aan de hand van de processen-verbaal en de OSV-bestanden controleren of de optellingen om de uitslag te berekenen juist zijn.