Aantal voorstanders van minister voor Digitale Zaken blijft groeien

Het is nauwelijks overdreven om te stellen dat er tegenwoordig geen week voorbijgaat zonder dat iemand pleit voor een minister voor Digitale Zaken. De oogst van afgelopen week: de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg (IPO) roepen op om de portefeuille digitalisering bij één minister met doorzettingsmacht te beleggen. Ondernemers Onno Eric Blom en Alexander Klöpping betogen hetzelfde in een opiniestuk in NRC.

Interbestuurlijke samenwerking nodig

De oproep van VNG en IPO is onderdeel van de inbreng voor het Notaoverleg Digitalisering met demissionair staatssecretaris Alexandra van Huffelen, dat op 22 april plaatsvindt. Ze schrijven: "Om de doelen van het kabinet op het gebied van digitalisering te behalen is interbestuurlijke samenwerking noodzakelijk, maar ook een bewindspersoon met meer doorzettingsmacht en aanwijzingsbevoegdheid."

Op dit moment heeft Nederland alleen een staatssecretaris voor Digitalisering die valt onder het ministerie van BZK (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), in de persoon van Van Huffelen. Zij heeft een coördinerende verantwoordelijkheid op digitalisering. Ze is verantwoordelijk voor de thema’s ‘digitaal fundament’ en ‘digitale overheid’. Voor haar Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren hebben de koepelorganisaties veel lof. Tegelijkertijd zien ze dat het onderwerp digitalisering momenteel te veel versnipperd is over de departementen. Zo schreef de minister van EZK de Strategie Digitale Economie en de minister van JenV de Nederlandse Cybersecuritystrategie (NLCS).

Grote uitdagingen alleen met data aan te pakken

Als er één bewindspersoon doorzettingsmacht heeft op al deze onderwerpen, kan dat een aantal fundamentele problemen oplossen, stellen VNG en IPO. Voor gemeenten en provincies vormt met name het delen van data een knelpunt, vooral als het over de grenzen van beleidsdomeinen heen gaat. Dan gaat het al snel. Grote uitdagingen zoals woningbouw of stikstof zijn alleen aan te pakken als er data kunnen worden uitgewisseld.

Met de interbestuurlijke datastrategie wordt een begin gemaakt met het veilig en verantwoord delen van gegevens, maar als het aan de koepelverenigingen ligt, gaat een volgend kabinet een stap verder door een minister voor Digitale Zaken aan te stellen. Het is niet de eerste keer dat VNG hiervoor pleit; in 2021 schreef de vereniging al dat zo'n minister een belangrijke rol zou kunnen spelen.

Modernisering afdwingen

Ook ondernemers Blom en Klöpping pleiten voor meer regie op het ICT-dossier. Zij hopen hiermee vooral de ICT-systemen binnen de overheid vooruit te helpen Een minister voor Digitale Zaken moet volgens hen verantwoordelijk worden voor alle grootschalige ICT-projecten. Er kan dan geen ICT-plan meer in werking treden zonder goedkeuring van de minister en een team van ICT-experts.

"Op deze manier kan hij of zij sturen op samenwerking tussen de verschillende departementen", schreven Blom en Klöpping afgelopen week in NRC. "Bovendien kan de minister afdwingen dat verouderde infrastructuur wordt gemoderniseerd, en departementen beschermen tegen de politieke druk om dit op de lange baan te schuiven."

Naast ICT-zaken binnen de overheid kan een mnister Digitale Zaken ook veel betekenen buiten de overheid zelf. Zoals aanpakken van de versplinterde aanpak op digitaal gebied, wat zich uit indeeloplossingen, witte vlekken en schrikbarend trage reacties op technologische ontwikkelingen. Willemijn Rodenburg, relationship manager government bij Fox-IT, stelde begin dit jaar al bij AG Connect dat daarvoor wel heldere politieke standpunten nodig zijn over digitale zaken zoals bovenstaande. Anders blijft een consistent digitaal overheidsbeleid een illusie.

Eerder hebben ondernemers Blom en Klöpping al aan de bel getrokken met hun manifest 'Herprogrammeer de overheid'. Die oproep van eind vorig jaar om het belangrijke thema van ICT bij en door de overheid te verbeteren, heeft bijval én kritiek gekregen. De reacties waren flink verdeeld. Demissionair staatssecretaris van Digitale Zaken Van Huffelen neemt de in dat manifest geuite kritiekpunten mee in een evaluatie.

Belang onderkennen

In de afgelopen maanden hebben meer argumenten vóór een volwaardige ministerspost de revue gepasseerd. Zo schreef het Adviescollege ICT-toetsing dat het inmiddels grote gevolgen voor burgers heeft als er een fout ontstaat in één van de vele ICT-systemen van de overheid. Het zou helpen om één bewindspersoon minister verantwoordelijk te maken voor regie, innovatie, realisatie, duurzaamheid, uitvoerbaarheid en regulering.

Een veelgehoord argument is dat het het belang van het onderwerp rechtdoet. "Een volledig toegewijde minister voor digitale zaken zal uitstralen dat het belang van digitalisering van de overheid zonder reserves wordt onderkend", aldus Ac-ICT. In een reactie bij AG Connect heeft securityveteraan Fred Streefland noodzakelijke in- en aanvulling gegeven, maar met de optimistische boodschap dat het begin er nu is.

Politicus Barbara Kathmann, vorig jaar uitgeroepen tot Meest Digibewust Kamerlid, meent dat het Ac-ICT advies de Tweede Kamer dwingt om meer ICT-expertise te vergaren. “Kijk maar naar het stikstofdossier, daar hebben we ook veel meer kennis dan eerst.”

Haar partij GroenLinks-PvdA is voor een minister voor Digitale Zaken, net als de BBB. Het voordeel van een coördinerend minister is dat de functie niet is gekoppeld aan BZK en dat een minister deelneemt aan de ministerraad. Dat geeft een minister voor Digitale Zaken meer overzicht en slagkracht dan een staatssecretaris, stellen ook de brancheorganisaties uit de telecomsector.

Minister of zelfs overkoepelend ministerie?

Politieke partijen Volt en D66 gaan nog een stapje verder en pleiten in hun programma’s voor een overkoepelend ministerie van Digitale zaken. Ook volgens Eva Heijblom, directeur-generaal Digitaliseren en Overheidsorganisatie van BZK, zou alleen een minister voor Digitalisering te weinig zijn. “Je moet het combineren met bevoegdheden en mandaat.” Ze ziet een ministerie voor zich dat lijkt op die van het ministerie van Financiën, waarvan alle ministeries afhankelijk van zijn voor goedkeuring van hun plannen.

Regeringscommissaris Arre Zuurmond en cybersecurityexpert Bert Hubert zien alleen wat in een minister voor Digitale Zaken als deze minstens evenveel doorzettingsmacht krijgt als de minister van Financiën. "Misschien is het zelfs wel een idee de digitale minister bij dat ministerie [van Financiën, red.] onder te brengen, want ze zijn daar al gewend om iedereen stevig achter de broek te zitten", schrijft de laatste. Anders voorziet Hubert namelijk dat de ICT-minister het onderspit delft bij andere ministeries zodra het ingewikkeld wordt.  “Leuk idee (nerd…), maar we gaan het niet doen.”

(On)uitvoerbaarheid van AI Act en NIS2

In de brief nu over de wenselijkheid van een minister Digitale Zaken uiten VNG en IPO ook nog zorgen over de uitvoerbaarheid van de AI Act. Over de (on)uitvoerbaarheid van die Europese AI-regulering bestaan in bredere context zorgen . VNG en IPO willen dat het rijk meer met medeoverheden optrekt in de voorbereiding naar Europese digitale regelgeving, zodat deze uitvoerbaar is en Nederland regie houdt. Ze halen NIS2 aan als een voorbeeld van hoe het anders mis kan gaan. Het demissionair kabinet gaat de deadline (17 oktober 2024) voor implementatie in Nederlandse wetgeving niet halen. Daardoor blijven overheden, organisaties en bedrijven voorlopig achter met veel onduidelijkheid.

Dit artikel is deels eerder gepubliceerd op Binnenlands Bestuur en in een andere uitvoering op iBestuur, zustertitels van AG Connect.