Nederlandse chips slecht uit Russische handen te houden, erkent kabinet

"Het gebruik van westerse – dus ook Nederlandse - componenten in Russische wapensystemen is hoogst onwenselijk", schrijven ministers Liesje Schreinemacher en Wopke Hoekstra. "De componenten waar het hier om gaat zijn echter veelal universeel toepasbaar en worden in bulk (ordegrootte 100 miljard per jaar) over de gehele wereld verscheept", leggen de twee uit in hun beantwoording van Kamervragen.

'In ieder Nederlands huishouden'

De bewindspersonen (respectievelijk voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, en voor Buitenlandse Zaken) voegen er nog aan toe dat veel van deze componenten "ook in ieder Nederlands huishouden" zijn terug te vinden. "Ondanks consultaties met betrokken bedrijven is niet duidelijk te zeggen hoe de handelsstromen van teruggevonden componenten zijn gelopen. De logistieke ketens zijn vaak lang en complex: Nederlandse exporteurs hebben inzicht in de klanten van hun distributeurs, maar daarna houdt hun inzicht vaak op."

De Nederlandse overheid is in maart 2022 op de hoogte gebracht dat elektronische componenten van Nederlandse makelij zijn werden aangetroffen in Russisch militair materieel. "Initiële informatie wees op toepassingen in UAV’s [unmanned aerial vehicles, ofwel drones - red] en diverse soorten verbindingsapparatuur. Later werd duidelijk dat steeds meer westerse componenten werden teruggevonden in een enorm breed scala aan Russisch militair materieel."

Ook via Iran

In augustus 2022 heeft onderzoek van onder meer de Britse NGO het Royal United Services Institute aangetoond hoe sancties voor levering van zulke componenten worden omzeild. Dit wordt gedaan door gebruik van een keten aan tussenhandelaren. Ministers Schreinemacher en Hoekstra merken nu op dat door een Nederlands voorstel toen deze goederen zijn opgenomen in de brede Rusland-sancties.

Begin december is echter bekend geworden dat Nederlandse chips ook dienst doen in Iraanse militaire drones, die door Rusland worden gebruikt in de oorlog tegen Oekraïne. Schreinemacher en Hoekstra antwoorden nu dat Nederland zich ook hard maakt voor sanctie-listing van personen en entiteiten uit Iran vanwege droneleveringen aan Rusland voor inzet in Oekraïne.

In het negende sanctiepakket (van sanctieverordening 269/2014) zijn dan ook diverse Iraanse entiteiten opgenomen, geven de twee ministers aan. Deze entiteiten waren dus betrokken bij wapenleveranties aan Rusland. "Het aanpakken van sanctieontwijking heeft voor Nederland hoge prioriteit, zoals mede blijkt uit ons recente non-paper hierover."

Daarnaast wordt ook de diplomatieke weg bewandeld, stippen Schreinemacher en Hoekstra aan. Langs die weg moet druk worden uitgeoefend op tussenhandelaren die zich dan in derde landen bevinden. "Nederland heeft in EU-verband steun uitgesproken voor het aanmerken van UAV-motoren als gesanctioneerde goederen en bespreekt de problematiek in bilaterale gesprekken."

Rusland decennialang ervaring

Toch is en blijft het moeilijk om echt te voorkomen dat 'verboden' chips, ook van Nederlandse bodem, terechtkomen in wapens en ander militair materieel dat Rusland gebruikt in en tegen Oekraïne. "Het is duidelijk dat Rusland, ondanks het instellen van de sancties, via tussenhandelaren toch aan elektronische componenten kan komen. Rusland heeft reeds decennia ervaring in de heimelijke aanschaf van westerse technologie."

Die rijke ervaring van dat vijandige land betekent echter niet dat de sancties geen impact hebben gehad, stellen de Nederlandse ministers. "Van een aantal tussenhandelaren is een afname te zien in verscheepte componenten na het instellen van sancties. De Russische behoefte is groot, en sancties verstoren belangrijke aanvoerlijnen." Hierbij zijn ook chips die eerder niet onder sancties vallen, alsnog op de 'zwarte lijst' gezet.

'100% controle onmogelijk'

"De teruggevonden – door Nederlandse bedrijven geproduceerde – halfgeleiders vielen tot voor kort niet onder exportcontrole. Mede naar aanleiding van een voorstel van Nederland zijn deze goederen inmiddels toegevoegd aan de Ruslandsancties", specifiek in het achtste sanctiepakket dat begin oktober 2022 is aangenomen. "Het is daarmee verboden om deze goederen aan Rusland te leveren, inclusief via tussenhandelaren in derde landen. Dit betekent echter niet dat de handel in deze goederen naar derde landen verboden is. Gezien de volumes waar we hier over spreken (vele miljarden per jaar) is een 100% controle hierop niet mogelijk."