Rechter: fraudedetectiesysteem SyRI te grote inbreuk op privéleven

"Er is haast geen persoonsgegeven te bedenken dat niet voor verwerking in aanmerking komt", aldus de rechtbank. Bovendien is de manier waarop het systeem werkt niet te controleren. De rechtbank verklaart dat het systeem niet past bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Toch wordt niet het gehele systeem door de rechters van tafel geveegd. Op zich is controle van fraude een legitiem doel, maar twee bepalingen over de inzet van SyRI worden "onverbindend verklaard". Dat betekent dat ze terug moeten naar de tekentafel. Hoe dat wordt opgelost, is aan de Tweede Kamer, aldus de persrechter. In de tussentijd mag het systeem niet langer door de overheid worden gebruikt. De overheid heeft naar aanleiding van de uitspraak van de rechter aangegeven te stoppen met het gebruik van het antifraudesysteem.

Iedereen bij voorbaat verdacht

De zaak was aangespannen door zes organisaties, waaronder de FNV en Privacy First, en de schrijvers Tommy Wieringa en Maxim Februari. Zij noemden SyRI vorig jaar al een 'sleepnet', omdat de gegevens van veel burgers verzameld worden. Het gaat bijvoorbeeld om gegevens van de Belastingdienst, de Sociale Verzekeringsbank en gemeenten, die allemaal aan elkaar gekoppeld worden. 

Het ministerie van Sociale Zaken hoopt door groot in te zetten veel fraudeurs te vinden en aan te kunnen pakken. Maar volgens de privacyorganisaties is iedere burger hierdoor bij voorbaat al verdacht.

Ander punt van zorg onder de organisaties is dat niet duidelijk is hoe het systeem precies werkt en op basis waarvan iemand als mogelijke fraudeur wordt aangemerkt. Het is namelijk niet bekend hoe de algoritmes werken. Volgens de overheid kunnen fraudeurs het systeem omzeilen als dit wel bekend is.

In gebruik genomen en gestopt

SyRI is in het verleden wel ingezet, maar zonder succes. In de vijf gevallen waarin het systeem werd gebruikt, liep de verzameling van data bijvoorbeeld tegen technische problemen aan. Ook kwam het voor dat er niet voldoende data verzameld was om een beoordeling te kunnen gebruiken. 

De gemeente Rotterdam besloot het gebruik van het systeem in juli vorig jaar stop te zetten, na kritiek van onder meer buurtbewoners, FNV en een aantal partijen in de gemeenteraad. Rotterdam zei toen al dat er sinds de invoering van de privacywetgeving AVG onduidelijkheid bestaat over de "juridische onderbouwing" van SyRI. 

SyRI is tot nu toe bovendien niet succesvol geweest. Vorig jaar maakte de Volkskrant een inventarisatie, waaruit bleek dat het fraudedetectiesysteem nog geen enkel geval van fraude aan het licht heeft gebracht.

Tweede Kamer reageert instemmend

Partijen in de Tweede Kamer reageren instemmend op de uitspraak. Een overwinning voor privacy en gelijke behandeling, twittert Kathalijne Buitenweg van GroenLinks. Maar ook "een tik aan de Tweede Kamer, waar de SyRI-wetgeving beter had moeten worden besproken."

Kees Verhoeven van regeringspartij D66 wijst erop dat steeds meer algoritmes worden gebruikt die data van onschuldige mensen analyseren op verkeerd gedrag zonder dat zij ergens van verdacht zijn. "Dit is een belangrijke uitspraak van de rechter. SyRI is in strijd met artikel 8, het recht op een privéleven", twittert hij.