CTIVD denkt na over meer toezicht op wildgroei inlichtingenactiviteiten overheid

Ingrijpende gevolgen

Nu bevoegdheden van de AIVD en de MIVD deels aan banden zijn gelegd, is er volgens de Graaff tegelijkertijd een ‘wildgroei’ gaande van ongecontroleerde inlichtingenactiviteiten bij de Nederlandse overheid. “De betrokken instanties hebben verreikende bevoegdheden, en hun verzamel- en analyseactiviteiten kunnen ingrijpende gevolgen hebben voor burgers die zich hier niet of nauwelijks tegen kunnen verweren.”

Het feit dat er voor het eerst een rondetafelbijeenkomst is gehouden met wetenschappers, vertegenwoordigers en adviseurs van gemeenten en de inspectie van Justitie en Veiligheid, ziet De Graaff als het begin van erkenning van het probleem.

'Inlichtingen gemeenten sterk gegroeid'

Bij gemeenten speelt volgens de hoogleraar mee dat afdelingen Openbare Orde en Veiligheid en hun clusters intelligence “sterk gegroeid” zijn en zich geregeld bezighouden met ondermijning, veelplegers, arbeidsuitbuiting, illegale arbeidsmigratie, fraude met steungelden en socialezekerheidsfraude.

De Graaff schetst in zijn verhaal diverse andere voorbeelden die recent de media haalden, waaronder de politie, die jarenlang zonder wettelijke grondslag en ongecontroleerd op grote schaal inlichtingen verzamelde en de privacy schond van mensen die het als extremisten beschouwde. “Het team maakte onder meer gebruik van infiltratie, heimelijk volgen en internetsurveillance.” De samenwerkingen tussen gemeenten, politie het Openbaar Ministerie, de Belastingdienst en de Fiod zou ook zonder wettelijke basis privacy van inwoners schenden.

Beheersingsdrang

De hoogleraar stelt dat “Vanuit hun beheersingsdrang” overheidsinstanties worden aangelokt door nieuwe technische mogelijkheden om ontzaglijke hoeveelheden persoonlijke data geautomatiseerd te verwerken en de resultaten zichtbaar te maken met voorheen ongekende analyse- en visualiseringstechnieken. Door onder meer personeelstekorten en inadequaat opleidingsniveau is er te weinig reflectie op het eigen handelen. “De werking van algoritmes en andere geautomatiseerde hulpmiddelen is uitvoerenden vaak onbekend.”

Het probleem van wildgroei aan inlichtingenactiviteiten van de overheid staat voorzichtig op de agenda bij de CTIVD, maar deze kan volgens De Graaff zelf niet handelend optreden “omdat zij slechts is belast met het toezicht op de twee in de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten genoemde instanties, de MIVD en de AIVD.”

Tweets verzamelen

AG Connect schreef in samenwerking met Trouw over overheden die zonder inwoners te informeren tweets verzamelen. Onder meer het ministerie van sociale zaken, de Belastingdienst en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) gaan op die manier te werk. Volgens deskundigen is deze werkwijze problematisch, omdat gebruikers ten onrechte niet worden geïnformeerd.