Belastingdienst negeert bezwaren tegen gebruik nieuwe ontwikkelmethode

De Belastingdienst stelde vorige week in AG Connect dat Normalized Systems (NS) een van de standaardmethoden wordt voor software-ontwikkeling. Na afronding van inmiddels twintig succesvolle projecten, wordt nu bij elk nieuw project gekeken of de toepassing van NS zinvol is op basis van rationele argumenten en toegevoegde waarde. Toepassen van de methode levert veel beter onderhoudbare en dus aanpasbare software op, ook bij zeer complexe systemen. Maar de methode is nog niet op grote schaal in gebruik.

Door Normalized Systems als standaard softwareontwikkelmethode in te zetten, gaat het ministerie voorbij aan een negatief advies (pdf) van het Adviescollege ICT Toetsing (ACICT) uit 2017 (destijds Bureau ICT Toetsing of BIT). Dat raadde het gebruik van Normalized Systems af omdat "de technologie niet beproefd is en niet door een toonaangevende leverancier wordt ondersteund".

Michiel Bakhuizen, woordvoerder van het ministerie van Financiën, verwijst op vragen waarom tegen het advies in wordt gehandeld, naar de reactie van de toenmalig staatssecretaris Eric Wiebes op het BIT-advies. Hij wijst met name op de passage: "Daarnaast blijft de noodzaak bestaan het IV-landschap [Informatievoorzieningsorganisatie, red] te moderniseren en sturing, verantwoording en effectmeting beter te organiseren. Die blijven onderdeel van het programma. Met een stapsgewijze benadering moet ook hier worden geborgd dat concrete resultaten worden geboekt". Ook wijst de woordvoerder erop dat in het kader van het BIT-advies later nog aanvullende onderzoeken zijn uitgevoerd door ACICT. "We constateren dat deze adviezen geen negatief advies over het toepassen van Normalized Systems meer bevatten."

Het ACICT heeft geen actueler standpunt ten aanzien van Normalized Systems dan destijds, meldt woordvoerder Koen van Tankeren desgevraagd. "Het onderzoek is van vijf, zes jaar geleden. We hebben er sindsdien geen bemoeienis meer mee gehad en hebben er dus ook geen zicht op. Het betekent wel dat ons advies daarmee nog steeds staat."

Geen broncode vrijgegeven

Een ander punt van zorg is of de broncode van software gemaakt met Normalized Systems wel openbaar inzichtelijk kan worden gemaakt. Die wens noteerde toenmalig staatssecretaris Raymond Knops in april 2020 in een brief aan de Tweede Kamer (pdf). Daarin staat dat, in het kader van NLDIGIbeter, het kabinet wil dat informatie, overheidsvoorzieningen en nieuwe technieken voor iedereen toegankelijk zijn. Het vrijgeven van broncode van overheidssoftware zou een belangrijke bijdrage leveren aan het bereiken van deze doelen.

Volgens directeur Frans Verstreken van NSX - de spin-off die de academische ontwikkeling van de Normalized Systems theorie marktrijp heeft gemaakt - is er technisch gezien geen probleem. Hoogleraar Jan Verelst, een van de geestelijk vaders van de theorie, vult daarop aan: "Het voordeel van NS in deze context is dat deze methodologie nieuwe mogelijkheden biedt in het scheiden van delen van de code (of concerns) die men open ter beschikking wil stellen van de code die men (om welke reden dan ook) niet ter beschikking kan of wil stellen. Het is aan de betrokken overheid om daarover een beslissing te nemen."

Uit navraag bij het ministerie van Financiën blijkt dat het openbaar maken van de code niet is gebeurd, voor geen van de twintig afgeronde projecten. "Er zijn gegronde redenen zijn om broncodes niet te publiceren, bijvoorbeeld wanneer dit van belang is voor opsporing en toezicht", verwijst Bakhuizen naar de brief van Knops (pdf) aan de Tweede Kamer. "Bij het vaststellen van het beleid in 2017 zijn er door onder andere de Belastingdienst voorbehouden gemaakt voor het openbaren van broncodes. Broncodes gebruikt door de Belastingdienst bevatten namelijk gevoelige fiscale informatie voor bijvoorbeeld onze toezichts- en handhavingsstrategie."

Een tweede reden is dat er techniek moet worden ingericht om de broncodes, als die daar wel voor in aanmerking komen, daadwerkelijk openbaar te maken. Vanwege de druk op de Belastingdienst bij het vernieuwen van systemen, is daar geen prioriteit aan gegeven. De woordvoerder sluit niet uit dat de Belastingdienst in de toekomst wel broncodes gaat publiceren.

Waarom Normalized Systems?

Normalized Systems is een methode ontwikkeld aan de Universiteit Antwerpen door de twee hoogleraren Jan Verelst en Herwig Mannaert. Zij hebben Normalized Systems ontwikkeld vanuit hun frustratie dat grote softwaresystemen vaak uiterst moeilijk zijn aan te passen na oplevering, omdat er veel afhankelijkheden inzitten. Door een klein onderdeel te vervangen, aan te passen of uit te breiden, moeten vaak in veel andere onderdelen van het systeem ook aanpassingen worden gedaan om geen verstoring te veroorzaken.

De oplossing zit in het heel strikt toepassen van regels voor het ontwerpen van software. Het is voor ontwikkelaars vrijwel ondoenlijk om dat consequent te doen, dus is er een modelleertaal ontwikkeld die uiteindelijk de software opdeelt in heel kleine modules die slechts één functionaliteit bevatten. Die blokjes worden met codegeneratoren - ook wel expanders genoemd - op basis van het model automatisch gecreëerd. Aanpassingen in een of enkele blokjes hebben daardoor niet het 'rimpel'-effect dat wel optreedt in meer reguliere softwareontwikkelstrategieën.

Zie ook:

Belastingdienst en Rijkswaterstaat maken spannende overstap in softwareontwikkeling

Evolueerbare software, het kan écht!