'Controleer export ASML om Chinese hightech-controlestaat te voorkomen’

Het Nederlandse bedrijf dat cruciaal is voor de productie van onmisbare chips bevindt zich in een spagaat tussen commerciële winst en inzet voor mensenrechten, zo stellen experts in de Volkskrant. De auteurs zijn Martijn Rasser, werkzaam als directeur Technology and National Security Program bij de denktank Center for a New American Security, en Jason Matheny, CEO van de non-profit onderzoeksorganisatie RAND Corporation. Zij zien een kritisch kantelpunt.

De chipmachines die ASML maakt worden veel verkocht aan China, die ze gebruikt voor het maken van chips die dienst doen in onder meer wapens van het Chinese leger en in bewakingssystemen van de Chinese staat. De auteurs schrijven dat de Verenigde Staten exportcontroles hebben opgevoerd om zo China te beperken in het verkrijgen van geavanceerde chips. Volgens de twee experts ging veel aandacht uit naar het beperken van Chinese kernwapens en raketten en minder naar het beperken van China’s schendingen van de mensenrechten.

“China’s controlestaat is steeds meer hightech. Supercomputers in China worden aangedreven door geavanceerde chips die de machines van ASML helpen bouwen, en draaien AI-programma’s om de gegevens te analyseren die worden gegenereerd door alomtegenwoordige camera’s, sensoren en elektronische afluisterapparatuur”, schrijven Rasser en Matheny. China gebruikt technologie om 1,4 miljard burgers totalitair te controleren, zo stellen ze. Daaronder valt ook de Oeigoerse minderheid die in gevangenkampen worden vastgehouden.

Relatie tussen VS en Nederland

Binnen ASML is er bezwaar gemaakt tegen de Amerikaanse exportcontrole, vanwege economische redenen. Rasser en Matheny denken echter dat harmonisatie van de controles met de Verenigde Staten de toegang van China tot geavanceerde microchips zou kunnen beperken zónder dat bedrijven worden benadeeld.

De Amerikaanse controles getuigen volgens de experts ook van vertrouwen in de relatie tussen de VS en Nederland. “Aangezien Nederlandse bedrijven nog steeds hun machines kunnen bouwen en over de grens verkopen, terwijl Amerikaanse bedrijven dat nu niet kunnen.”

Verkoop aan China niet op nul

De twee schrijven dat Nederland het voorbeeld van de Verenigde Staten moet volgen. “Indien Nederland de Amerikaanse controles zou overnemen, zou ASML het grootste deel van zijn verkoop aan China kunnen voortzetten." 

De invloed van het Nederlandse bedrijf op het schenden van mensenrechten zou erg groot zijn. “Als toonaangevend pleitbezorger van mensenrechten hebben Nederland en zijn grootste technologiebedrijf nu de kans om de wereld het goede voorbeeld te geven in het verantwoord gebruik van technologie.”