Nederland voorop met wetsvoorstel voor afstandsonderwijs

Minister Sander Dekker, voor Rechtsbescherming, gaat niet helemaal mee met de bezorgde hoogleraren dat gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal in online-lessen alleen mag met toestemming van of betaling aan de rechthebbenden. "Het interpreteren van de inhoud en strekking van het geldende artikel 12, vijfde lid, van de Auteurswet is aan de rechtsprekende macht voorbehouden. Ik kan daaraan geen authentieke wetsinterpretatie geven." Toch deelt hij de zorg én neemt hij maatregelen om deze mogelijke belemmering voor afstandsonderwijs weg te nemen. Dit nu in coronatijd, maar óók voor daarna.

Vrijstelling

"Met de hoogleraren ben ik wel van mening dat het - zeker in tijden van corona, maar ook daarna - duidelijk moet zijn dat onderwijs op afstand kan worden verzorgd en dat daarbij teksten en afbeeldingen en filmfragmenten moeten kunnen worden gebruikt zonder dat daarvoor toestemming van rechthebbenden is benodigd of betaling van een vergoeding aan rechthebbenden is verschuldigd." De bewindsman zegt toe dat hij dit in de wet zal verduidelijken. "Ook al heeft mij (gelukkig) nog niet het bericht bereikt dat rechthebbenden tegen het verzorgen van onderwijs op afstand al dan niet ondersteund door presentaties drempels zouden hebben opgeworpen."

De minister schrijft dit in zijn antwoorden op Kamervragen die zijn gesteld naar aanleiding van het voorstel van Nederlandse hoogleraren om de Auteurswet te wijzigen ten behoeve van het gebruik van online classrooms. De 24 ondertekenaars van het voorstel stellen dat de vrijstelling voor onderwijsgebruik van materiaal waarop auteursrechten rust alleen geldt voor gebruik in de klas. Deze uitzondering op auteursrechten "geldt vermoedelijk niet voor onderwijs op afstand. En ook niet voor het opslaan en op een later moment terug kijken van lessen en colleges en de bijbehorende PowerPoints".

'Actief ontmoedigingsbeleid'

Het auteursrecht is dan niet per sé voluit van toepassing, want er geldt volgens de bezorgde hoogleraren nog wel een andere beperking. Deze "is opgenomen in artikel 16 Auteurswet, maar die geldt alleen maar voor ‘gedeelten’ van werken en bovendien staat er de verplichting tegenover een ‘billijke vergoeding’ te betalen aan de rechthebbenden". In de praktijk hebben universiteiten zich er al op toegelegd om gebruik van materiaal dat hieronder valt "drastisch te verminderen om de hiermee samenhangende kosten terug te brengen".

De hoogleraren spreken van een "een actief ontmoedigingsbeleid" dat de universiteiten hiervoor voeren. "Om deze reden wordt in toenemende mate docenten dringend geadviseerd om bijvoorbeeld geen afbeeldingen meer op te nemen in PowerPoints en deze niet te tonen in het kader van afstandsonderwijs dat rechtstreeks wordt bekeken en wordt opgenomen om het op een later moment te bekijken." Deze belemmering voor docenten wordt als onwenselijk gezien in de huidige tijd van afstandsonderwijs, wat steeds belangrijker wordt "en momenteel zelfs onvermijdelijk".

Doortrekken naar afstandsonderwijs

"Het tonen van afbeeldingen en bewegend beeld vormt een belangrijke ondersteuning van het onderwijs die zoveel mogelijk vrij moet worden gelaten, ook als dit online gebeurt." Minister Dekker is het hier mee eens en voert een wetswijziging door om de auteurswet hiervoor te 'corrigeren'. "Ik acht het los van de coronacrisis wenselijk om buiten twijfel te stellen dat de vrijstelling van artikel 12, vijfde lid, van de Auteurswet kan worden doorgetrokken naar onderwijs op afstand." Hiermee loopt Nederland voor binnen de Europese Unie.

Terwijl er op EU-niveau wel een richtlijn is voor gebruik van beschermde werken voor onderwijsdoeleinden, kunnen individuele lidstaten kiezen voor óf een onderwijsvrijstelling óf toepassing van speciale onderwijslicenties. "De lidstaten die kiezen voor een uitzondering of beperking mogen aan de inroepbaarheid daarvan de voorwaarde van een billijke vergoeding verbinden. Zij zijn daartoe echter niet verplicht; Nederland heeft ervoor gekozen geen vergoedingsbepaling op te nemen ten aanzien van online onderwijs bij artikel 12 lid 5 van de Auteurswet." Nederland is de eerste EU-lidstaat die een integraal wetsvoorstel voor omzetting van deze richtlijn heeft ingediend bij het parlement, geeft minister Dekker aan. "In alle andere lidstaten wordt nog over de omzetting van de richtlijn, waaronder artikel 5, geconsulteerd. Onduidelijk is op dit moment nog op welke wijze de andere lidstaten aan artikel 5 van de richtlijn invulling zullen geven."