‘Nederland kan nieuwe ASML’s krijgen, maar alleen met Nationale Hightech Strategie’

Nederland mag dan een klein land zijn, maar het blinkt uit in complexe productie. Neem de chipsector als voorbeeld: het maken van een chip is erg ingewikkeld en bestaat uit vele stappen, met ieder eigen componenten. Hoewel de meeste chips in het buitenland in elkaar worden gezet, levert Nederland een aantal ‘control points’, zoals De Jong het noemt tijdens de presentatie van de whitepaper ‘Hightechindustrie 2040’. Deze ‘control points’ zijn bedrijven die ergens zó sterk in zijn en zó belangrijk zijn in de keten, dat anderen er niet omheen kunnen. ASML is daar een duidelijk voorbeeld van: zonder de chipproductiemachines van dat Veldhovense bedrijf kunnen chips wereldwijd vrijwel niet geproduceerd worden.

Nederland heeft een aantal van dit soort bedrijven in de zogenoemde hightechsector en die ondernemingen leveren een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse economie. De sector als geheel leverde in 2021 748.000 fte aan werk op, wat neerkomt op 10% van de totale werkgelegenheid van Nederland. Daarnaast werd de bruto toegevoegde waarde in dat jaar op ruim 80 miljard euro geschat, aldus de whitepaper van TNO.

Voor de toekomst zijn er diverse kansen die de hightechindustrie kan benutten om succesvol te blijven. Zo wordt er steeds meer geïnvesteerd door de Nederlandse en ook de Europese overheid in deze sector. Daarnaast ziet Europa graag dat we minder afhankelijk worden van bijvoorbeeld de Verenigde Staten en China wat betreft hightech. Daarom wordt bijvoorbeeld veel geïnvesteerd in het uitbouwen van de Europese chipsector.

Hightech over 20 jaar

Toch is het geen garantie dat de Nederlandse hightechsector zo sterk blijft, zelfs niet met de diverse gevestigde namen die Nederland kent, benadrukt Philip van Kappen, strategy manager bij TNO. Wereldwijd spelen diverse trends, die voor uitdagingen zorgen voor de Nederlandse hightechindustrie. Zo neemt de vraag naar steeds schaarser wordende grondstoffen alleen maar toe, hebben we te maken met de klimaatcrisis, wordt de concurrentie alleen maar groter en worden regels steeds strenger.

Het gevolg is dat de concurrentiepositie van de hightechindustrie in Nederland onder druk komt te staan, net als de ‘license to operate’. “Bedrijven mogen bijvoorbeeld niet meer aan Rusland leveren en moeten aan CO2-regels voldoen”, legt Van Kappen uit. Hoe strenger de regels worden, hoe moeilijker het voor dit soort bedrijven wordt om te blijven produceren. Bovendien is het nog maar de vraag of de sector op de lange termijn wel bestendig blijft. “Bedrijven zijn ingericht op een zekere wereld. Maar de afgelopen jaren, met bijvoorbeeld COVID-19, is duidelijk geworden dat de wereld niet zeker is. De vraag is of bedrijven wel schokbestendig genoeg zijn.”

Voorwaarden voor succes

Wil Nederland een goede concurrentiepositie behouden met hightech, dan zijn flinke transformaties nodig in de sector. De industrie moet volgens TNO 150% productiever worden en transformeren naar een 100% duurzame bedrijfsvoering. Ook ziet TNO veel waarde in het verder met elkaar verbinden en integreren van spelers in de waardeketens, evenals in het investeren in een meer geautomatiseerde en autonome productie, om het personeelstekort het hoofd te bieden. “De arbeidsproductiviteit moet echt omhoog om in 2040 nog waardevol te zijn. Dus moet er geïnvesteerd worden in digitalisering en automatisering”, aldus Van Kappen.

Waardeketens – zoals die van de chipindustrie, waar ASML en ASMI belangrijke rollen in spelen – moeten verder bestendig worden gemaakt, om plotse veranderingen zoals tijdens Covid-19 op te kunnen vangen. Dat vraagt volgens TNO om nationaal en Europees overheidsbeleid, dat moet leiden tot meer strategische autonomie op basis van “een grondig begrip van haar eigen kwetsbaarheden”.

Maar naar verwachting blijft de waarde niet alleen in al bestaande ketens zitten. TNO vermoedt dat een aanzienlijk deel van de omzet van de Nederlandse hightech in 2040 uit nieuwe waardeketens moet komen, die nu nog niet bestaan. Die richten zich specifiek op gezondheid, duurzaamheid, veiligheid en de digitale samenleving, zo verwacht TNO.

Handvol nieuwe ASML's mogelijk

Wil Nederland zijn concurrentiepositie in hightech behouden, dan moeten deze uitdagingen het hoofd geboden worden en kansen benut worden. Doet Nederland dat goed, dan ziet TNO de potentie om “een handvol nieuwe ASML’s voort te brengen” op het gebied van bijvoorbeeld AI, fotonica, kwantum en energieconversie- en opslag. Maar daar is wel een Nationale Hightech Strategie voor nodig, die voortbouwt op bijvoorbeeld de Nationale Technologiestrategie. Daar heeft niet alleen de overheid een rol in, vindt TNO, maar bedrijven en kennisinstellingen net zo goed.

Daarnaast pleit TNO voor een structureel financieringsinstrument. Op dit moment kent Nederland het Nationaal Groeifonds, waarmee het kabinet tussen 2021 en 2025 20 miljard euro investeert in projecten die voor de lange termijn voor economische groei zorgen. “Dat Groeifonds loopt goed en het is goed dat we het hebben”, zegt De Jong. “Maar het gevaar is dat het in 2027 afloopt en je dan droogkookt. Dat zou doodzonde zijn.”