Toezichthouder waarschuwt voor wetsvoorstel brede datadeling

Het wetsvoorstel in kwestie draait om de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS). Samenwerkingsverbanden zijn verbanden waarin overheidsinstanties en private partijen gegevens delen en gezamenlijk verwerken. Dit gebeurt bijvoorbeeld als er vermoedens van fraude of georganiseerde criminaliteit zijn. De hoop is dat overheidsinstanties met deze persoonsgegevens gerichter naar dit soort criminaliteit kunnen zoeken.

Volgens het voorstel mogen onder meer het Financieel Expertisecentrum, de Infobox Crimineel en Onverklaarbaar Vermogen, Regionale Informatie- en Expertisecentra, Zorg- en Veiligheidshuizen en bijvoorbeeld banken onderling gegevens gaan delen. De regering mag ook later nieuwe samenwerkingsverbanden aanwijzen, die dan ook weer gegevens mogen delen.

Wet is 'te vaag'

De AP stelde op verzoek van de Eerste Kamer een advies op over het wetsvoorstel. Daarin zegt de privacytoezichthouder dat de aanpak van 'ondermijnende' criminaliteit belangrijk is, maar dat dit wel netjes geregeld moet worden. "Aan de Toeslagenaffaire en het FSV-schandaal hebben we gezien hoe mensen in de knel kunnen komen. Dit wetsvoorstel gaat verder. Het gaat ook verder dan het sterk bekritiseerde SyRi", aldus AP-voorzitter Aleid Wolfsen. "Dit wetsvoorstel maakt het mogelijk dat nog veel meer instanties persoonsgegevens met elkaar delen, zonder dat er duidelijk iets aan de hand is. En niet alleen overheidsinstanties, ook private partijen. Hier ligt het risico van massasurveillance op de loer."

Het huidige wetsvoorstel is namelijk veel te vaag, vindt de AP. Zo mogen samenwerkingsverbanden alleen opgezet worden bij 'zwaarwegende algemene belangen', maar is niet duidelijk omschreven om wat voor belangen het dan precies gaat. "Stel, een samenwerkingsverband wil persoonsgegevens delen met als doel ‘ernstige criminaliteit’ tegen te gaan. Maar wat geldt dan als ernstige criminaliteit? Hebben we het dan over een moord? Drugshandel? Enorme fraude of ook het vermoeden dat de penningmeester van de sportclub een keer 50 euro in eigen zak heeft gestoken? Waar ligt de grens? Dat moet heel duidelijk zijn, wil je zo’n grote inbreuk maken op de privacy van mensen."

Het wetsvoorstel stelt verder dat samenwerkingsverbanden al bij "een eerste vermoeden van onrechtmatige activiteiten" gegevens mogen delen met "andere partijen", mocht dat noodzakelijk zijn. Volgens de AP betekent dit dat iemand heel snel "door de mangel" kan worden gehaald. Ook voor gewone, nietsvermoedende mensen kan de wet dus ingrijpende gevolgen hebben, aldus Wolfsen. "Het zou natuurlijk niet moeten kunnen dat jij op het verkeerde lijstje terecht komt, omdat je jaloerse buurman heeft gemeld dat je wel een erg dure auto hebt voor jouw salaris. En dat je daardoor geen hypotheek kunt krijgen. Deze wet sluit dat niet duidelijk uit."

Advies AP: niet aannemen

Nieuwe samenwerkingsverbanden kunnen tot slot aangewezen worden met een algemene maatregel van bestuur, wat wetgeving is die de Eerste en Tweede Kamer niet kunnen wijzigen. "Het wetsvoorstel zet de deur wagenwijd open voor een onbegrensde surveillance door een onbegrensde hoeveelheid partijen, publiek en privaat. En betrekt daarbij het parlement niet zoals dat hoort. Wij adviseren de Eerste Kamer daarom dringend om dit wetsvoorstel niet aan te nemen."