'Datadrift van overheid maakt blind voor gevaren van datasturing'

Ze staan voor hem in de rij. Hoewel het essay Doe zelf normaal. Menselijk recht in tijden van datasturing en natuurgeweld pas enkele weken geleden verscheen, ontmoette schrijver en filosoof Maxim Februari sindsdien al veel ambtenaren die hem tijdens signeersessies komen bedanken. "Ze zeggen dat ze dit gesprek al zo lang proberen aan te gaan binnen hun afdeling en dat het maar niet lukt", zegt hij tegen Binnenlands Bestuur.

Gemakzucht van gemeenten?

Dat gesprek binnen overheidsorganisaties gaat over het gemak waarmee veel gemeenten leunen op data en datatools van commerciële bedrijven. Het gaat over rekenmodellen die blindelings worden vertrouwd, waar inwoners met de grootst mogelijke argwaan worden bejegend. En het gaat over een toekomst waarin digitale informatiesystemen mensen de norm opleggen en daarmee de plaats van het recht in de staat veranderen.

Het zijn onderwerpen die zelden zo helder en kort uit de doeken werden gedaan als in Doe zelf normaal, dat 142 bladzijden telt. ­Februari zag het schrijven ervan als een soort opdracht. "Ik besloot het te schrijven omdat er eigenlijk niks is. Nu hebben die ambtenaren een redelijk pleidooi in handen dat ze kunnen gebruiken om tegen hun leidinggevende te zeggen: lees dit eens, er gebeuren best grote en serieuze dingen waarover we het moeten hebben."

Technologie is géén bèta-onderwerp

Waarom gaat het publieke debat over de democratie nog zo weinig over datasturing? Meer dan andere westerse landen is Nederland een alpha- en gammaland, meent Februari. "Iedereen denkt dat technologie een bèta-onderwerp is, wat het niet is. Na het lezen van dit boek merk ik dat veel mensen van mij verwachten dat ik vertel hoe het nu verder moet. Dat wil zeggen dat ze geen zin hebben om zichzelf in te lezen.’

De titel van het essay verwijst naar "de meest fascinerende dialoog uit de geschiedenis van de westerse filosofie" ("Doe normaal", zei de parlementariër. "Doe zelf normaal", zei de minister-president). Het idee van een norm waaraan je al dan niet kunt voldoen, ontstaat in de negentiende eeuw, schrijft Februari. De opkomst van de statistiek had daar een grote invloed op. Het was handig dat de overheid voortaan bijvoorbeeld wist tot welke leeftijd mensen doorgaans konden werken. Maar al snel werden zulke data gezien als een soort voorschrift waaraan burgers moeten voldoen. En die statische norm wordt des te dwingender in onze eeuw, nu het verzamelen van data voor beleidsdoelen een grote vlucht neemt.

Voortdurend blijven opletten

Februari zegt: "Je kunt technologie gebruiken bij je werk, maar de neiging bestaat om het maar helemaal aan de technologie over te laten. Ook als je het in positieve zin ­gebruikt, moet je voortdurend blijven ­opletten wat je aan het meten bent. Is dat nog wel dat wat je wilt weten? Als overheid zul je een uitgebreid bestek ­moeten maken voor de omgang met ieder ­algoritme, met regelmatige evaluaties."

Een langere versie van dit artikel is eerder verschenen op Binnenlands Bestuur, zustertitel van AG Connect. Het hele interview met Maxim Februari is te lezen in BB06.